Theo ông Đinh Xuân Thắng, Phó Vụ trưởng Vụ Tuyên truyền của Ủy ban Dân tộc, thời gian qua, khi thực hiện tác nghiệp về dân tộc thiểu số, do thiếu kiến thức, thiếu kỹ năng, một số phóng viên (PV), biên tập viên thường mắc những lỗi không đáng có. Trong đó phổ biến hơn cả là việc viết sai về tên dân tộc.
Ông Thắng cho biết, theo Quyết định số 421, ngày 2/3/1979 về Danh mục các dân tộc Việt Nam của Tổng cục Thống kê, nước ta có 54 dân tộc, trong đó có 53 dân tộc thiểu số. Tuy nhiên, ngoài 53 tên gọi chính thức, các dân tộc thiểu số ở Việt Nam còn có 247 tên gọi khác (là tên gọi của một nhánh người hoặc tên gọi khác của dân tộc thiểu số). Với số lượng tên gọi lớn như vậy, nếu không thận trọng tìm hiểu, xem xét kỹ, sẽ rất dễ dẫn đến nhầm lẫn, sai sót.
Điệu múa “Cầu mùa” của đồng bào Cao Lan (dân tộc Sán Chay)
Đưa ra ví dụ có tờ báo viết “dân tộc Cao Lan”, ông Thắng cho biết viết như vậy là sai vì Cao Lan không phải là một dân tộc mà người Cao Lan chỉ là một nhánh của dân tộc Sán Chay. Còn trường hợp PV viết “dân tộc Tà Mun” là sai hoàn toàn vì người Tà Mun chưa được công nhận là dân tộc và không có tên trong danh mục các dân tộc Việt Nam.
“Thỉnh thoảng vẫn có tờ báo viết “dân tộc Pa Kô”, điều này cũng không chính xác bởi đó là một nhánh của dân tộc Cơ Tu. Hay như người Mã Liềng là một nhánh của dân tộc Chứt, nên không được viết là “dân tộc Mã Liềng”, ông Thắng cho hay.
Theo ông Thắng, trong những trường hợp trên, báo chí có thể viết “người Cao Lan”, “người Pa Kô” hoặc “đồng bào Pa Kô”. Còn đúng và chuẩn nhất thì viết “đồng bào Pa Kô (dân tộc Cơ Tu)”.
Ông Thắng cũng cho rằng, yêu cầu đặt ra cho báo chí viết về công tác dân tộc ngoài việc tuyên truyền về sự quan tâm của Đảng và Nhà nước đối với đồng bào còn phải phản biện chính sách, chỉ ra những sai sót trong thực hiện chính sách dân tộc và nói lên được lòng dân.
Tuy nhiên, đến nay, việc tuyên truyền về sự quan tâm của Đảng và Nhà nước đối với đồng bào dân tộc thiểu số, báo chí làm ở mức “tròn vai”. Còn việc phản biện chính sách và nói lên tâm tư, nguyện vọng của đồng bào dân tộc thiểu số thì còn nhiều hạn chế.
“Vừa rồi, cuộc thi Hoa hậu các dân tộc Việt Nam 2022 có thí sinh dân tộc Thái sử dụng trang phục may bằng thổ cẩm. Sau đó, nhiều tờ báo có bài viết khen ngợi trang phục đẹp, cho rằng thí sinh mặc trang phục “truyền thống” như vậy có ý nghĩa lớn trong việc “bảo tồn” văn hóa dân tộc. Nhưng người viết đâu có biết rằng, người Thái không bao giờ mặc trang phục may bằng thổ cẩm”, ông Thắng nói.
Lý giải về điều này, vị chuyên gia về công tác dân tộc cho hay, đối với đồng bào Thái, thổ cẩm thường dùng để quấn quan tài và làm cây nêu ngoài mộ, nơi chôn người mới qua đời. Trong sinh hoạt, nếu sử dụng, đồng bào chỉ điểm một chút rất nhỏ thổ cẩm ở mép đệm hoặc cạp váy.
“Người Thái không lấy thổ cẩm làm trang phục. Làm vậy là không hiểu gì về đồng bào Thái”, ông Thắng khẳng định.
Chưa hết, sau đó chừng một tuần, tại đêm chung kết cuộc thi này, Ban Tổ chức lại đưa lên sân khấu một thí sinh diện trang phục mà trong đó chiếc khăn piêu được dắt ở cạp váy chạy dài xuống để làm “điểm nhấn”. Lập tức, dư luận trong cộng đồng người Thái ở Hà Nội bùng lên phản ứng mạnh mẽ.
Khăn piêu là loại khăn đội đầu truyền thống của phụ nữ người Thái. Loại khăn này thường được các cô gái Thái tự may dệt thủ công từ vải sợi bông, có chiều rộng là một khổ vải, dài hơn sải tay, màu đen hoặc chàm, hai đầu thêu hoa văn gọi là nả piêu
Nhiều ý kiến đồng bào Thái nêu rõ, chiếc khăn piêu vốn là một vật người Thái rất trân trọng, vốn chỉ được đội đầu và quàng trên vai. Việc nhà thiết kế trang trí thêm khăn piêu ở phần eo và chân váy là sự thiếu hiểu biết, thiếu tôn trọng với bản sắc văn hóa dân tộc thậm chí là xúc phạm đến văn hóa của dân tộc.
“Trang phục người Thái vốn được ca ngợi bởi sự đơn giản, duyên dáng và thanh lịch mà khi mặc vào, ai cũng dễ dàng nhận ra đó là người Thái. Đáng tiếc, chương trình với “hạt sạn” lớn như vậy lại được phát sóng rộng rãi. Tôi xem mà không hiểu điều gì đang xảy ra”, ông Thắng than thở.
Lưu ý thêm một số điều, ông Thắng cho rằng, khi tiếp xúc với đồng bào dân tộc thiểu số PV cần có sự gần gũi, tốt nhất là tiếp cận đồng bào trên cơ sở hiểu biết về văn hóa truyền thống của dân tộc họ.
Ông Thắng đưa ra ví dụ, lâu nay chúng ta nói “Mường Thanh” nhưng ít ai hiểu nguyên gốc của từ này là “Mường Then”. Trong đó, “Mường” có nghĩa là vùng đất bao la, còn “Then” nghĩa là trời. “Mường Then” là vùng đất trời ban cho con người, nhưng điều đặc biệt là đồng bào phát âm từ này rất thanh, rất nhẹ. Nếu tiếp xúc với đồng bào, PV phát âm “đúng chuẩn” sẽ ngay lập tức được đồng bào bày tỏ thái độ quý mến, trân trọng.
“Khi chúng ta hiểu đồng bào, hiểu được văn hóa truyền thống của đồng bào thì luôn được đồng bào quý trọng như người nhà và sẵn sàng chia sẻ những suy nghĩ của mình”, ông Thắng chia sẻ.
Theo ông Thắng, những “lỗ hổng” kiến thức của PV về đồng bào dân tộc thiểu số có thể khỏa lấp bằng vài buổi tập huấn, bồi dưỡng nhưng để tiếp xúc với đồng bào bằng văn hóa truyền thống của họ sẽ khó hơn nhiều vì đòi hỏi cả kiến thức, kỹ năng của PV.
Bên cạnh đó, để có những bài viết hay, sinh động, nói lên được tâm tư, tình cảm, suy nghĩ của đồng bào, không có cách nào khác, các phóng viên, nhà báo phải đi nhiều, đi để chứng kiến và trải nghiệm ở địa bàn vùng sâu vùng xa, nơi đồng bào dân tộc thiểu số còn gặp nhiều khó khăn nhất.
T.Toàn
