Nhà giáo nhân dân (NGND) Lâm Es, nguyên là Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Sóc Trăng. Ông là người dân tộc Khmer đầu tiên được Nhà nước tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân.
NGND Lâm Es cũng được biết đến là một người dành cả cuộc đời để bảo tồn, giữ gìn, truyền dạy chữ viết cho đồng bào Khmer.
Bây giờ, dù đã về hưu tuổi đã cao nhưng NGND Lâm Es vẫn trăn trở, mong muốn con em trong tỉnh được học hành đến nơi đến chốn, sau khi ra trường có việc làm, nghề nghiệp ổn định. Ông cũng rất muốn sẽ xây dựng được cho mỗi xã, phường một trung tâm học tập cộng đồng để góp phần mở mang dân trí.
Thầy Lâm Es sinh năm 1940, tại vùng quê Nhu Gia xưa. Vùng quê thầy ngày đó, phần lớn bà con đều rất nghèo. Bản thân gia cảnh thầy cũng khó khăn. Nhận thức được rằng chỉ có học mới có thể thoát dốt, chỉ có thoát dốt mới cứu được mình, giúp được bà con nghèo nên ngay từ nhỏ, thầy đã quyết tâm học tập. Rồi khi bén duyên với nghề giáo viên, thầy tự nhủ càng phải cố gắng học tập, nghiên cứu và giảng dạy hơn nữa vì chỉ có như vậy mới giúp ích được cho nhiều người hơn.
Trong câu chuyện của mình, thầy Lâm Es tâm sự, điều lo lắng nhất của thế hệ ông, đó là hiện nay một bộ phận không nhỏ con em của đồng bào Khmer không biết nói và viết chính ngôn ngữ của mình.
Lo lắng như vậy nên thầy Lâm Es đã nghiên cứu và viết hơn 50 đầu sách giáo khoa dạy chữ viết cho các cấp học phổ thông, góp phần bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa đồng bào Khmer Nam Bộ.
Theo NGND Lâm Es, cộng đồng người Khmer Nam Bộ có hơn 1,3 triệu người, sinh sống tập trung tại các tỉnh miền Tây Nam Bộ, trong đó, đông nhất là Sóc Trăng, Trà Vinh, An Giang, Kiên Giang... Đồng bào Khmer ở Nam Bộ đang kế thừa một di sản văn hóa vô giá, với nhiều loại hình nghệ thuật độc đáo, như hát múa rô băm, nghệ thuật kịch hát dù kê, nghệ thuật điêu khắc, trang trí, hội họa, âm nhạc, văn học dân gian...
Tuy nhiên, trong những năm gần đây một bộ phận giới trẻ lại không mấy mặn mà, lơ là với những giá trị văn hóa truyền thống dân tộc. Một phần do tác động của những loại hình văn hóa ngoại nhập, phần vì việc lưu truyền giữa các thế hệ không được chú trọng nên nhiều thanh niên không hiểu được giá trị di sản văn hóa vô giá của dân tộc mình.
Đặc biệt, điều đáng báo động nhất là thực trạng không ít người Khmer không biết nói, đọc, viết ngôn ngữ của dân tộc mình. Có lẽ do gánh nặng mưu sinh và nhiều nguyên nhân khác nên nhiều gia đình không quan tâm đến việc cho con em mình học tiếng mẹ đẻ, đó chính là điều đáng quan tâm nhất hiện nay.
Thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa, tiếng nói, chữ viết của đồng bào Khmer, trong những năm qua, việc dạy chữ Khmer cho con em đồng bào dân tộc tại các điểm chùa, trường học trên địa bàn các tỉnh luôn được sự ủng hộ, khuyến khích từ chính quyền địa phương và nhân dân. Nhiều nơi, học chữ viết đã trở thành phong trào học tập mạnh mẽ, góp phần quan trọng trong gìn giữ, phát huy truyền thống văn hóa, tiếng nói, chữ viết của đồng bào Khmer.
Trong quá trình công tác ở ngành giáo dục và đào tạo, thầy Lâm Es đã có nhiều công trình cống hiến quan trọng, đặc biệt là trong việc giảng dạy ngôn ngữ Khmer.
Thầy Lâm Es chia sẻ, qua nghiên cứu, tìm hiểu dựa trên các bộ sách, tài liệu giảng dạy tiếng Khmer từ trước đến nay, thầy đã thực hiện đề tài “Biên soạn Sách giáo khoa Tiếng Khmer. Năm 1979, Bộ Giáo dục phân công thầy làm chủ biên sách giáo khoa Tiếng Khmer quyển 1, 2, 3, 4.
Bộ sách giáo khoa tiếng Khmer do thầy Lâm Es chủ biên được tái bản nhiều lần và trở thành bộ sách được sử dụng chính thức cho hoạt động dạy và học tiếng Khmer cho đến nay. Ngoài ra, thầy Lâm Es còn có rất nhiều công trình liên quan đến việc dạy và học tiếng Khmer có tầm ảnh hưởng toàn quốc.
NGND Lâm Es còn là một trong những người đầu tiên đề xướng mô hình “Trường phổ thông dân tộc nội trú” có học bổng, tập sách, quần áo, ăn ở, tiền tàu xe về phép... cho con em Khmer nghèo theo học. Lúc đầu, mô hình này không có học sinh nhưng đến nay, hệ thống trường phổ thông trung học nội trú ở Sóc Trăng đã trở nên “quá tải” vì không đáp ứng được nhu cầu theo học ngày càng đông của học sinh nghèo người Khmer.
Từ khi về hưu rồi đảm nhiệm vai trò Chủ tịch Hội Khuyến học tỉnh, thầy chẳng những hoàn thành tốt nhiệm vụ, dùng uy tín của mình vận động nguồn quỹ cho công tác khuyến học tỉnh nhà, mà còn tiếp tục nghiên cứu, giảng dạy tiếng Khmer và phát huy tốt vai trò là người có uy tín cấp tỉnh.
Dù đã hơn 80 tuổi, thầy giáo Lâm Es vẫn miệt mài với công tác khuyến học, thường xuyên đứng lớp dạy chữ Khmer tại các trường học trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng và các tỉnh, thành ở Nam Bộ.
Thế Vũ