Đã ở vào cái tuổi “xưa nay hiếm” nhưng ông Hà Công Mậu - người dân tộc Thái sống tại khu phố 1, thị trấn Cành Nàng, huyện Bá Thước (tỉnh Thanh Hóa) - vẫn say sưa với việc gìn giữ chữ viết của đồng bào dân tộc Thái.
Ông Mậu sinh ra, lớn lên ở thôn Đôn, xã Thành Lâm, huyện Bá Thước. Cụ thân sinh ra ông là người am hiểu văn hóa dân tộc Thái, nên khi lên 10 tuổi ông Mậu đã được cha truyền dạy chữ Thái.
Vừa học chữ, vừa được cha kể chuyện sinh đất, lập mường, đọc những câu ca dao, thành ngữ của người Thái giáo dục đạo lý làm người, khiến ông ngày càng say mê học chữ và năm 14 tuổi ông đã đọc thông, viết thạo chữ Thái.
Năm 1965, ông Mậu trúng tuyển vào Trường Trung cấp Nông lâm miền núi và sau khi tốt nghiệp được phân công công tác tại Ban Dân tộc và Định canh, định cư Thanh Hóa (nay là Ban Dân tộc tỉnh Thanh Hóa).
Trải qua nhiều vị trí công tác cho đến khi nghỉ hưu năm 2005, dù ở vị trí nào, kể cả khi về hưu thì niềm đam mê văn hóa truyền thống dân tộc Thái và chữ viết của người Thái cổ luôn đau đáu trong ông.
Ông Mậu kể, thời gian công tác tại Huyện ủy Bá Thước, ông có điều kiện tham gia cùng với Phòng Văn hóa - Thông tin đến các xã tuyên truyền để bà con bài trừ mê tín dị đoan, vận động đồng bào dân tộc Thái học chữ viết để gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc.
Năm 1994, ông Mậu và một số người yêu văn hóa truyền thống đã mở lớp chữ Thái tại thị trấn Cành Nàng. Học viên của lớp học là một số cán bộ trong Huyện ủy, UBND huyện Bá Thước và vài cơ quan khác.
Để dạy cho học viên biết đọc, biết viết và hiểu ý nghĩa của từng từ, từng câu, ông đã dành nhiều thời gian nghiên cứu, biên soạn những bài giảng gần gũi, thiết thực gắn với đời sống sinh hoạt thường ngày để người học dễ dàng tiếp nhận. Kết thúc lớp học này, ông Mậu và các cộng sự của mình lại tiếp tục mở lớp tại các xã Ban Công, Lũng Niêm và thị trấn Cành Nàng.
Từ những lớp học ông Mậu và những người bạn của mình mở ra, “nền móng” phong trào học chữ Thái ở huyện Bá Thước dần manh nha rồi phát triển mạnh mẽ, nhiều người dân tìm đến nhà nhờ ông dạy chữ.
Khi phong trào học chữ Thái phát triển, huyện Bá Thước đã phối hợp với Trường Đại học Hồng Đức mở lớp dạy chữ Thái và mời ông Mậu tham gia giảng dạy.
Cùng với việc dạy chữ, ông Mậu còn phối hợp với Nghệ nhân Ưu tú Hà Nam Ninh nghiên cứu, sưu tầm, dịch ra tiếng phổ thông những cuốn sách chữ Thái cổ, như: Lịch sử của Nhà phủ Mường Khoòng, truyện thơ Khăm Panh, Khun Lú - Nàng Ủa, Xống Chụ xon xao...
Ngoài ra, ông Mậu cũng tích cực sưu tầm những tư liệu về các lễ hội truyền thống, các tác phẩm văn học cổ, các bản chữ Thái cổ, những phong tục, tập quán của người Thái. Sau 50 năm dày công nghiên cứu, sưu tầm, hiện ông Mậu đang sở hữu nhiều tài liệu, sách quý bằng chữ Thái cổ có giá trị.
Bây giờ, ông Mậu cho biết ông rất vui mừng khi thấy thế hệ trẻ học viết chữ của dân tộc Thái; cấp ủy, chính quyền và nhân dân chung sức bảo tồn, gìn giữ và phát huy văn hóa của đồng bào dân tộc Thái.
“Còn sức khỏe, tôi còn tìm hiểu, nghiên cứu và truyền dạy chữ viết, văn hóa truyền thống của ông cha”, ông Mậu bộc bạch.
Là người có nhiều đóng góp trong việc khôi phục, bảo tồn và phát triển chữ viết của dân tộc Thái cũng như các giá trị văn hóa dân tộc Thái, năm 2015, ông Hà Công Mậu vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú - loại hình tiếng nói, chữ viết.
Theo Phó Chủ tịch UBND huyện Bá Thước Lò Văn Thắng, ông Mậu thực sự là tấm gương tiêu biểu để mọi người học tập và noi theo.
“Cùng với việc tích cực giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, ông Mậu còn tham gia nhiều hoạt động giúp đỡ những người khuyết tật, trẻ em mồ côi trên địa bàn huyện. Nhờ đó, nhiều người có cơ hội vươn lên hòa nhập với cộng đồng, nỗ lực vượt khó vươn lên trong cuộc sống”, ông Thắng đánh giá.
Thế Vũ