Người bạn sẻ chia của chị em
Năm 2021, chị Lê Thị Hương được dân thôn Minh Nguyên (xã Minh Sơn, huyện Ngọc Lặc, tỉnh Thanh Hóa) tin tưởng bầu làm trưởng thôn. Thôn Minh Nguyên có hơn 500 nhân khẩu thì có đến 99% dân số là người dân tộc Mường.
Ở Thanh Hóa, phụ nữ làm trưởng thôn vốn không nhiều, làm trưởng thôn kiêm công an viên như chị Lê Thị Hương lại càng ít. Đã ở vào độ tuổi U50, trên gương mặt người phụ nữ Mường ẩn hiện dãi dầu nắng mưa, nhưng khóe miệng luôn thường trực nụ cười tươi vui. Ở chị, vừa có tính cách quyết đoán vừa có sự điềm đạm ở người phụ nữ từng trải.
Nói về chức trách trưởng thôn của mình, chị Hương chia sẻ, chỉ người đang làm công việc này mới hiểu hết vì chẳng ai tin đây là việc “khó”. Bởi trong thực hiện các phong trào, muốn người dân nghe theo thì mình phải gương mẫu làm trước...
Chị Hương kể, công việc ban ngày đã như con thoi rồi nhưng nhiều khi đêm khuya trong thôn có sự việc đột xuất, người dân báo tin thì chị cũng phải có mặt ngay.
“Trong thôn có việc xảy ra thì người đầu tiên mà người dân gọi chính là trưởng thôn. Ở Minh Nguyên vẫn còn tình trạng bạo lực gia đình xảy ra. Chị em phụ nữ trong thôn chủ yếu làm nông, thường chịu đựng và không muốn làm lớn chuyện khi chồng rượu chè, say xỉn. Chỉ khi xảy ra cãi vã dẫn đến bạo lực thì mới báo chính quyền... Những lúc như vậy, vừa là trách nhiệm của trưởng thôn nhưng đồng thời là phụ nữ đồng cảm và chia sẻ, tôi luôn đến động viên chị em”, chị Hương nói.
“Say” văn hóa truyền thống
Không chỉ là trưởng thôn trách nhiệm, chị Lê Thị Hương còn là gương mặt phụ nữ Mường điển hình trong những hoạt động gìn giữ, bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống.
Trước khi làm trưởng thôn, chị Hương được biết đến là người đi đầu trong công tác bảo tồn, phát huy các giá trị của điệu hát Xường - làn điệu dân ca tiêu biểu của người Mường - ra khắp các bản Mường ở Ngọc Lặc.
Chị cũng “nổi tiếng” qua các hoạt động giao lưu, liên hoan văn hóa các dân tộc trong và ngoài tỉnh Thanh Hóa, từ khi còn là cô gái tuổi chưa tròn đôi mươi đến hôm nay và nhiều lần đoạt giải tại các liên hoan văn hóa các dân tộc trên địa bàn tỉnh.
Sau khi “chào” khách bằng câu Xường cho lần đầu gặp mặt, chị Lê Thị Hương chia sẻ, làn điệu hát Xường đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu của chị từ lúc còn bé. “Tối nào trước khi đi ngủ tôi cũng chờ mẹ hoặc bà hát Xường cho nghe. Cứ thế các bài hát Xường đã ngấm vào máu, vào tâm hồn của tôi từ bé rồi”, chị bộc bạch.
Chị tự hào rằng bản thân may mắn khi ông bà nội đều là những người hát Xường có tiếng trong vùng. Bên bếp lửa nhà sàn, những tâm tình diễn giải, rồi lời hát Xường ngọt ngào sâu lắng của ông bà đã thắp lên tình yêu văn hóa truyền thống trong chị.
Theo chị Hương, lời hát Xường tự nhiên, chân thành và cuốn hút. Chị nói, mình là người Mường nên việc tiếp nhận văn hóa truyền thống của cha ông tự nhiên như “cơm ăn, nước uống” vậy. Nghe nhiều thành quen, yêu lúc nào không biết.
Theo chị Lê Thị Hương, học hát Xường không khó, nhưng để hát hay thì cần phải say mê. Nếu như hát “đang” là kể lại những câu chuyện bằng lời hát; thì hát “xường” chính là biến lời ăn, tiếng nói thành câu hát. Người Mường có thể hát Xường ở nhiều sự kiện, như mừng nhà mới; mừng đám cưới; ngày hội đại đoàn kết... với nhiều loại Xường, trong đó Xường giao duyên là phổ biến nhất.
Không chỉ thành thạo các làn điệu Xường với 12 bậc, trên 650 bài hát, nghệ nhân Lê Thị Hương còn tự tin biểu diễn trống, chiêng trong những sự kiện của cộng đồng. Nhiều năm qua chị là một trong những người nhiệt tâm “tiếp lửa” trò diễn Pồn Pôông do Nghệ nhân Ưu tú Phạm Thị Tắng truyền dạy.
Chị Lê Thị Hương tự hào cho rằng, nhắc đến văn hóa truyền thống của người Mường, không thể không nhắc đến hát ru Mường, hát Xường, đặc biệt là trò diễn Pồn Pôông.
“Được theo học với những người như nghệ nhân Phạm Thị Tắng mới cảm nhận được tâm huyết, nhiệt tình của các cụ với văn hóa truyền thống. Hiểu được điều đó, mình là thế hệ con cháu càng phải có trách nhiệm trong việc bảo tồn, gìn giữ văn hóa Mường”, chị nói.
Bây giờ thì chính chị Hương lại là người nhiệt tình truyền dạy hát Xường, đánh trống, chiêng, dạy nhảy Pồn Pôông cho các cháu nhỏ trong thôn. Theo chị, người lớn cần định hướng, truyền dạy để con cháu mình không xa lạ với văn hóa truyền thống. Tình yêu và sự say mê không tự nhiên mà có, cũng không bỗng nhiên mất đi. “Tôi tin, văn hóa truyền thống vẫn âm thầm chảy trong cộng đồng thôn bản, chỉ cần thực tâm kiên trì khơi dậy sẽ đạt kết quả”.
Bà Bùi Thị Quyên, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Ngọc Lặc đánh giá, chị Lê Thị Hương là gương mặt nghệ nhân tiêu biểu có nhiều đóng góp cho bảo tồn, gìn giữ và truyền dạy di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc Mường huyện Ngọc Lặc.
Bà Quyên cho biết thêm, phòng Văn hóa huyện đang hoàn thiện hồ sơ trình cấp có thẩm quyền đề nghị xét tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể cho chị Lê Thị Hương.
T.Toàn